เป้าหมายของงานเขียนชิ้นนี้คือการแก้ไขภาพจำของสำนักกฎหมายบ้านเมืองในสายตาของคนไทยหลาย ๆ คนจากประสบการณ์ของผู้เขียน ที่มองว่าสำนักกฎหมายบ้านเมืองเป็นฝ่ายอธรรมเนื่องจากไม่สนใจใยดีต่อเนื้อหาของกฎหมายหรือความยุติธรรมเลย ซึ่งผู้เขียนเห็นว่าเป็นข้อกล่าวหาที่ออกจะเกินเลยไปเสียหน่อย ที่สำคัญ การที่เราตั้งธงในการศึกษานิติปรัชญานั้นเป็นสิ่งที่ไม่ถูกต้อง การศึกษานิติปรัชญาที่มีไอเดียในการแบ่งเป็นฝ่ายธรรมะและอธรรมครอบอยู่ย่อมทำให้เราไม่สามารถทำความเข้าใจความคิดของทฤษฎีกฎหมายต่าง ๆ ได้อย่างถ่องแท้ปราศจากอคติ เพราะในวิชานิติปรัชญาไม่มีคำตอบที่ถูกต้องอย่างสัมบูรณ์และตลอดไป ทุกทฤษฎีต่างถูกคิดค้นขึ้นมาภายใต้เงื่อนไขแห่งเวลาและสถานที่ทั้งสิ้น เราจึงเห็นการเปลี่ยนผันทางความคิดอยู่เสมอ แนวความคิดแบบกฎหมายธรรมชาติเคยเป็นแนวความคิดกระแสหลักเป็นระยะเวลานับพันปี กลับถูกโต้แย้งโดยสำนักกฎหมายบ้านเมืองในศตวรรษที่ 19 ภายใต้เงื่อนไขทางสังคมในช่วงเวลานั้นที่ต้องการการเปลี่ยนแปลง และสำนักกฎหมายบ้านเมืองที่ก้าวขึ้นมาเป็นกระแสหลักก็ถูกโต้แย้งจากผลกระทบของสงครามโลกครั้งที่สอง ไอเดียของสังคมเปลี่ยนแปลงได้เสมอ และมันจะยังคงเป็นเช่นนั้นต่อไป 

อันที่จริงข้อสรุปหนึ่งที่ผู้เขียนได้ระหว่างเขียนงานชิ้นนี้คือ ประเทศไทยของเรานั้นมีความประหลาดอยู่อย่างหนึ่ง กล่าวคือโดยปกตินั้น ความจำเป็นหรือข้อเรียกร้องในการอ้างถึงคุณค่านอกระบบกฎหมายมักจะเกิดขึ้นในสถานการณ์ที่รัฐอยู่ในภาวะไม่เป็นนิติรัฐ หรือเป็นรัฐที่อยุติธรรม มีการละเมิดสิทธิเสรีภาพของประชาชนอย่างร้ายแรง กลับกันในรัฐที่เป็นนิติรัฐ การยึดถือกฎหมายบ้านเมืองเป็นเรื่องที่สำคัญและจำเป็นมากกว่า การเรียกร้องคุณค่านอกระบบกฎหมายในกรณีหลังจึงเกิดขึ้นได้ยาก กล่าวอย่างง่าย ๆ ก็คือ ในรัฐที่ อยุติธรรม คุณค่าด้านความยุติธรรมควรจะเป็นฝ่ายนำสังคม ส่วนในรัฐที่เป็นนิติรัฐ คุณค่าด้านความมั่นคงแน่นอนแห่งระบบกฎหมายควรจะเป็นฝ่ายนำ แต่จากการสังเกตของผู้เขียนสถานการณ์ในประเทศไทยนั้นมักจะกลับกัน คือในระบบปกติเรามักจะอ้างคุณค่านอกระบบมาเพื่อสร้างความชอบธรรมในการโค่นล้มระบบ แต่ในระบบที่ไม่ปกติเรากลับยึดมั่นในกฎหมายที่บัญญัติไว้อย่างหนักแน่น 

ดังนั้นผู้เขียนจึงหวังเป็นอย่างยิ่งว่างานเขียนชิ้นนี้จะเป็นประตูที่เปิดสู่โลกแห่งนิติปรัชญาอีกด้านให้แก่ท่านและเป็นส่วนหนึ่งในการช่วยผลักดันให้คนเห็นความสำคัญและหันมาสนใจวิชานิติปรัชญามากยิ่งขึ้น แม้งานเขียนชิ้นนี้จะเปรียบเหมือนก้อนหินก้อนเล็ก ๆ แต่ก็ขอให้เป็นเสมือนก้อนหินที่ถูกขว้างลงในน้ำที่สามารถสร้างแรงกระเพื่อมต่อไปอย่างไม่สิ้นสุด 

 

ศศิภา พฤกษฎาจันทร์

ท่าพระจันทร์, 1 พ.ย. 2562

___________________________

"งานเขียนเรื่องนี้พูดถึงแนวความคิดทางกฎหมายของนักคิดในสำนักกฎหมายบ้านเมืองในศตวรรษที่ยี่สิบสองคนที่มีชื่อเสียงเลื่องระบือคือ ฮันส์ เคลเซ่น และ เอซ. แอล. เอ. ฮาร์ท

ศศิภาสามารถถ่ายทอดแนวความคิดของนักคิดทั้งสองออกมาได้น่าสนใจและชวนติดตามและทำให้ผู้อ่านชาวไทยเห็นทัศนะของนักคิดในสำนักกฎหมายบ้านเมืองหลังจากยุคของจอห์น ออสติน ได้ชัดเจนขึ้น ที่สำคัญก็คืองานเขียนเรื่องนี้น่าจะช่วยทำให้ผู้อ่านเห็นภาพของสำนักกฎหมายบ้านเมืองว่าโดยเนื้อแท้แล้วสำนักความคิดนี้ไม่ใช่สำนักความคิดฝ่ายอธรรม ดังเช่นที่ผู้เขียนคำนำเสนอใช้ความพยายามตลอดระยะเวลาหลายปีที่ผ่านมาชี้ให้นักศึกษาเห็นประเด็นสำคัญประเด็นนี้ เพราะในที่สุดแล้ว ทัศนะทางนิติปรัชญาแต่ละทัศนะก็ล้วนแล้วแต่พยายามที่จะให้คำตอบว่ากฎหมายคืออะไรจากการอภิปรายโต้แย้งกันในทางวิชาการทั้งสิ้น และผู้ศึกษาก็ควรจะศึกษาความคิดของนักคิดแต่ละคนอย่างปราศจากอคติ เพื่อในที่สุดแล้วจะได้มีทัศนะที่รอบด้านและหนักแน่นเป็นของตนเองได้”

-วรเจตน์ ภาคีรัตน์