คำถามสำคัญในหนังสือเล่มนี้ คือการมุ่งเป้าอธิบายการก่อตัวขึ้นมาของรัฐประชาชาติ (Nation state) ของไทย ทว่า เก่งกิจกลับสนใจบทบาทของจักรวรรดินิยมสหรัฐอเมริกาในสังคมไทยช่วงสงครามเย็นมากกว่าในช่วงอาณานิคม  โดยเฉพาะเทคโนโลยีการทำแผนที่สมัยใหม่ อันเป็นผลของการบรรจบกันของการพัฒนาเทคโนโลยีสามประเภท คือ เทคโนโลยีการบิน, เทคนิคการถ่ายภาพและกล้อง, และ การพัฒนาความรู้และสถาบันที่มีความเชี่ยวชาญในการทำและอ่านแผนที่ทางอากาศ  

ก่อนหน้านี้ จากงานวิจัยชิ้นหนึ่งของเก่งกิจเรื่อง มานุษยวิทยาจักรวรรดิ: การประดิษฐ์ “หมู่บ้านชนบท” และกำเนิดมานุษยวิทยาไทยในยุคสงครามเย็น (2559)  เขาพยายามอธิบายถึงบทบาทของอเมริกาในการวิจัยหมู่บ้านชนบทหรือชนบทศึกษา ควบคู่กับการพยายามก่อตั้งหลักสูตรการเรียนการสอนทางด้านมานุษยวิทยาในมหาวิทยาลัยไทย  งานชิ้นนี้ของเก่งกิจ ทำให้เห็นภาพชัดเจนว่าวิชามานุษยวิทยาในไทยมีสถานะคล้ายดัง “บาปกำเนิด” อย่างมีนัยทางการเมืองในเรื่องการสร้างความมั่นคงทางการเมืองและต่อต้านการคุกคามของคอมมิวนิสต์ ไม่ต่างจากการถือกำเนิดของวิชามานุษยวิทยาที่เกิดขึ้นในยุคอาณานิคม  ทว่า เก่งกิจกลับเลือกบริบทในยุคสงครามเย็น  เขาเห็นว่าในบริบทของสังคมไทย การศึกษาสังคมอื่น, ชนบท, และชุมชนบนพื้นที่สูงนั้นเริ่มต้นอย่างเป็นทางการในยุคสมัยนั้น โดยเฉพาะในพื้นที่ภาคเหนือและตะวันออกเฉียงเหนือของไทย

การเลือกพิจารณาบริบทของสงครามเย็นของเก่งกิจ มีนัยสำคัญต่างจากการศึกษาภายใต้บริบทของการไล่ล่าอาณานิคมและยุคหลังอาณานิคมที่สำคัญคือ  การก้าวเข้ามามีบทบาทสำคัญของเทคโนโลยีด้านการบิน, การถ่ายภาพ, และการทำแผนที่  เทคโนโลยีในข้างต้นนี้มิได้เป็นเพียงจักรกลที่ทำให้เข้าถึงความสะดวกสบายในการใช้งานด้านการทหารเพื่อสำรวจอาณาบริเวณเท่านั้น  ทว่า เป็นการเปลี่ยนแปลง มุมมอง (Perspective) ที่มีต่อพื้นที่ทางภูมิศาสตร์อย่างถึงรากถึงโคน  กระบวนการทำให้เกิดการมองเห็น (Visualization) จึงเป็นเสมือนกลไกสำคัญของการแผ่อิทธิพลและการพยายามเข้ามาควบคุมพื้นที่ของจักรวรรดิอเมริกา  การมองในสายตาแบบพระเจ้าเบื้องบนผ่านการทำแผนที่ทางอากาศจึงเป็นมากกว่าการขีดร่างเส้นขอบพรมแดนบนพื้นที่กระดาษ  เพราะมิใช่เพียงความต้องการตอบโจทย์เพียงแค่ขอบเขตของดินแดนสิ้นสุดลงตรงไหน  ทว่าจำเป็นต้องรู้ด้วยว่าประกอบไปด้วยใคร ทั้งในเชิงสังคมวัฒนธรรม, เชื้อชาติ, ศาสนา, และความเป็นอยู่

แผนที่สร้างชาติฯ จึงเป็นความพยายามของเก่งกิจในการสร้างกระบวนทัศน์ในการทำความเข้าใจชาติที่ต่างออกไปจากการทำงานของเบน แอนเดอร์สัน และธงชัย วินิจจะกูล  ด้านหนึ่ง หากเรานำงานทั้งสามชิ้นมาวางเรียงต่อกันตามประเด็นและช่วงเวลา  เราจะค้นพบว่า ทั้งสามล้วนมีส่วนในการเติมเต็มความหมายของการสถาปนาชาติได้อย่างชัดเจนมากขึ้น  โดยเฉพาะชาติในแผนที่ของชนชั้นนำในงานของธงชัย ได้ถูกเพิ่มนัยสำคัญมากขึ้นในยุคสงครามเย็นผ่านการทำงานของเก่งกิจ  ทว่าอีกด้านหนึ่ง เก่งกิจได้สร้างข้อโต้แย้งกับการศึกษาแผนที่ของธงชัยเอาไว้อย่างแหลมคม

เขาเห็นว่าแผนที่ซึ่งสร้างขึ้นจากการช่วยเหลือของเข้าอาณานิคมในช่วงค.ศ.ที่ 19 นั้นนับว่าเป็นแผนที่ของรัฐ (State map) เพื่อจุดมุ่งหมายในการสร้างและขยายอำนาจความมั่นคงของรัฐสมบูรณาญาสิทธิ์  มากกว่าการขีดสร้างความเป็นชาติ  งานของธงชัยจึงเข้าข่ายการศึกษาแผนที่ของรัฐมากกว่าการสร้างชาติ  เก่งกิจเห็นว่าแผนที่ของชาติ (Nation map)  เป็นสิ่งที่สร้างขึ้นในช่วงสงครามเย็นซึ่งมาพร้อมกับการก่อรูปและสถาปนาอำนาจของรัฐประชาชาติหลังจากการสิ้นสุดสงครามโลกครั้งที่สองต่างหาก

ธเนศ อาภรณ์สุวรรณ พูดถึง 'แผนที่สร้างชาติ' https://www.youtube.com/watch?v=xA1QkJvYyaE&t=5s

สัมภาษณ์ เก่งกิจ กิติเรียงลาภ https://www.the101.world/kengkij-interview/

ประชาไท พูดถึง แผนที่สร้างชาติ https://prachatai.com/journal/2018/04/76515

บทรีวิว แผนที่สร้างชาติ https://issuu.com/pipatpasutarnchat/docs/____________________________________05cf027edf1dd1

งานเสวนา แผนที่สร้างขาติ https://www.facebook.com/turnologicalturn/videos/190495228336991/UzpfSTY0ODAxMDU4ODcyMDkzMzoxMjcwMjAzNzQ5ODM0OTQ0/