บทรีวิวหนังสือ 'ชาร์ลส์ โบดแลร์: กวีและนักวิจารณ์ศิลปะ' ของสดชื่น ชัยประสาธน์
โดย ชัยวัฒน์ ฤกษ์ชัยศรี
ผมเคยถาม AI ของ ChatGPT ว่าทำไมในปัจจุบันเราควรรู้จักชาร์ลส์ โบดแลร์?
ระบบตอบกลับมาอย่างน่าสนใจเพราะถึงแม้ว่ากวีชาวฝรั่งเศสผู้นี้ที่เคยมีชีวิตอยู่ในช่วงกลางศตวรรษที่ 19 จะห่างไกลจากช่วงเวลาปัจจุบันกว่าเกือบ 200 ปีแล้วก็ตาม แต่การได้อ่านงานเขียนของโบดแลร์ ไม่ว่าจะเป็นกวีนิพนธ์หรือบทวิจารณ์งานศิลปะล้วนแสดงให้เห็นถึงพัฒนาการสำคัญของการสร้างสรรค์และมุมมองต่อยุคสมัยที่เรียกได้ว่าเป็น la modernité (ความสมัยใหม่ - ที่หมายถึงเอกลักษณ์ของยุคสมัยนั้น) อันเป็นหนึ่งในรากฐานของงานสร้างสรรค์ในปัจจุบัน
รูปที่ 1. ชาร์ลส์ โบดแลร์ (Charles Baudelaire)
ศาสตราจารย์ สดชื่น ชัยประสาธน์ ได้นำเสนอชีวิตและผลงานของของนักเขียนชาวฝรั่งเศสผู้นี้ไว้ในหนังสือ ชาร์ลส์ โบดแลร์ กวีและนักวิจารณ์ศิลปะ (Charles Baudelaire: Poète et Critique d’art) โดยได้รวบรวมข้อมูลในมิติต่างๆ และนำเสนอโดยแบ่งหัวข้อตามประเภทผลงานที่สะท้อนโลกทัศน์และชีวทัศน์ของโบดแลร์
รูปที่ 2. Les Fleurs du Mal ฉบับตีพิมพ์ครั้งแรก ซึ่งมีบันทึกของผู้เขียนอยู่บนปก
ในเวลาต่อมาศาลได้ตัดสินแบนหนังสือเล่มดังกล่าวด้วยเหตุผลว่า “ขัดต่อศีลธรรมอันดีของสังคม” ทำให้หนังสือ Les Fleurs du Mal ที่ตีพิมพ์ในครั้งแรกถูกเก็บริบทั้งหมด ซึ่งก่อให้เกิดทั้งกระแสต่อต้านผลงานชิ้นนี้และเห็นด้วยกับมุมมองของศาล
หนึ่งในบทกวีที่ถูกศาล 'แบน'
แต่ก็มีกระแสเห็นต่างที่ยกย่องว่างานเขียนของโบดแลร์ได้สร้างความเปลี่ยนแปลงครั้งสำคัญในแวดวงวรรณกรรมฝรั่งเศส ต่อมาในปี 1861 ได้มีการตีพิมพ์หนังสือชุดนี้ครั้งที่ 2 โดยถอดบทกวีที่เป็นประเด็นออกไปหลายบท ทำให้เริ่มมีการพูดถึงมุมมองการสร้างสรรค์งานของโบดแลร์อย่างจริงจัง
รูปที่ 3. Le Spleen de Paris ฉบับที่พิมพ์ในปี 1979
โดยมี KARL-JEAN LONGUET วาดภาพประกอบให้
Le Spleen de Paris (ความทุกข์ระทมของปารีส) เป็นหนังสืออีกเล่มที่น่าสนใจ ผู้เขียนได้เรียกลักษณะการประพันธ์ของผลงานชิ้นนี้ว่าเป็น “poème en prose” หรือ “บทกวีร้อยแก้ว” ที่มีความโดดเด่นในวิธีการเรียบเรียงและให้ภาพผ่านคำแบบกวีนิพนธ์ แต่เล่าในลักษณะความเรียงไม่มีฉันทลักษณ์ และไม่ได้มีโครงสร้างลำดับเรื่องเหมือนบทความหรือเรื่องสั้นทั่วไป ถือว่าเป็นการสร้างขอบฟ้าใหม่และทำลายกติกาเดิมในการอ่านทั้งงานกวีนิพนธ์และเรื่องแต่งในรูปแบบร้อยแก้ว
นอกจากงานเขียนประเภทกวีนิพนธ์แล้ว ชาร์ลส์ โบดแลร์ยังตีพิมพ์บทวิจารณ์งานศิลปะและศิลปินร่วมสมัยของเขาอีกมากมาย เขาเติบโตในครอบครัวชนชั้นกลางและได้รับการศึกษาในสถาบันชั้นแนวหน้าของประเทศฝรั่งเศส ทำให้เขาได้คลุกคลีกับงานศิลปะและแวดวงศิลปิน ไม่ว่าจะเป็นวรรณกรรม ทัศนศิลป์ หรือดนตรี โดยเขามักจะเขียนถึงสัมพันธภาพระหว่างศิลปะแขนงต่าง ๆ รวมถึงสอดแทรกแนวคิดสุนทรียศาสตร์ “สมัยใหม่” ซึ่งขัดต่อมุมมองมาตรฐานนักวิจารณ์ในยุคเดียวกัน
ชาร์ลส์ โบดแลร์ กวีและนักวิจารณ์ศิลปะ ได้รวบรวมตัวอย่างผลงานอันสะท้อนทัศนะและอิทธิพลของโบดแลร์ต่องานสร้างสรรค์ต่างไว้หลายประเด็น
-อิทธิพลต่อกวีนิพนธ์สมัยใหม่: La modernité ในงานของโบดแลร์สามารถแยกได้เป็น 2 ด้าน
-ด้านแรกคือสำนวนโวหารและวิธีการเล่าเรื่อง คำ เสียง และความหมาย ล้วนมีนัยยะเชิงสัญลักษณ์ แต่ละส่วนร้อยเรียงกันและนำผู้อ่านไปสู่พื้นที่ห้วงความคิดอันเต็มไปด้วยรสแห่งผัสสะเข้มข้น ไม่ว่าจะเป็นความสวยงาม (เช่น แสงสลัวยามเย็น เสียงคลื่นกระทบฝั่ง) หรือความเลวทราม (ภาพศพสุนัขขึ้นอืดพร้อมฝูงแมลงวัน กลิ่นคุ้งคาวเลือด เป็นต้น)
-อีกด้านหนึ่งคือความสมัยใหม่ในหัวเรื่องที่หยิบมาพูดถึง เช่น ภาพบรรยากาศเมืองที่มีชนชั้นกลางเดิ่นเตร็ดเตร่ (ต่างจากกวีนิพนธ์ยุคก่อนหน้าที่มักจะเลือกบรรยายภาพธรรมชาติ) ประเด็นการต่อสู้ของชนชั้นกรรมาชีพที่เป็นผลพวงจากการปฏิวัติอุตสาหกรรมตอนต้นศตวรรษที่ 19 หรือแนวคิดการต่อสู้กับระบอบปิตาธิปไตยด้วยมุมมองของคู่เลสเบียน เป็นต้น ทั้ง 2 สิ่งนี้ถือว่าเป็นจุดเริ่มต้นสำคัญที่ส่งอิทธิพลกับนักเขียนและศิลปินในกลุ่มสัญลักษณ์นิยม และเซอร์เรียลลิสม์ในเวลาต่อมา
-ผู้บุกเบิกประเด็นต้องห้ามในงานกวีนิพนธ์: บทกลอนของโบดแลร์เต็มไปด้วยเรื่องความตาย เซ็กส์ และความมึนเมาทั้งจากสุราและสิ่งเสพติดอื่น ๆ ซึ่งเป็นแก่นเรืองอัน “ขัดต่อศีลธรรมอันดีของสังคมฝรั่งเศส” โดยเฉพาะอย่างยิ่งในช่วงกลางศตวรรษที่ 19 โบดแลร์จงใจหยิบยกประเด็นที่ไม่งามมาถ่ายทอดในรูปแบบฉันทลักษณ์คลาสสิกซึ่งได้รับการยอมรับว่างาม ถือเป็นการทำลายขนบเดิมของงานกวีนิพนธ์ ก่อให้เกิดภาพลักษณ์ขั้วตรงข้ามที่ผสมผสานกันเป็นงานสร้างสรรค์เฉพาะตัวได้ และประเด็นเหล่านี้ก็ถูกต่อยอดงานในงานศิลปะยุคถัดไปอีกมากมาย
-ผู้กรุยทางสู่รูปแบบกวีนิพนธ์ที่หลากหลาย: เมื่อกล่าวถึง “กวีนิพนธ์สมัยใหม่” ชาร์ลส์ โบดแลร์จะเป็นนักเขียนคนแรก ๆ ที่ถูกอ้างอิงถึง เพราะลักษณะงานเขียนเรื่องไม่งามในฉันทลักษณ์เคร่งครัดแบบใน Les Fleurs du Mal และการเชื่อมโยงความคิดและผัสสะแบบกวีนิพนธ์ในรูปแบบความเรียงร้อยแก้วเช่นใน Le Spleen de Paris ถือเป็นใบเบิกทางให้บรรดานักเขียนตีความและสร้างสรรค์งานกวีนิพนธ์ในรูปแบบที่ต่างออกไปอีกมากมาย ไม่ว่าจะเป็นบทกวีที่ไม่เคร่งครัดในรูปแบบของสำนักสัญลักษณ์นิยม หรืองานเขียนวรรณรูปของเซอร์เรียลลิสม์ รวมถึงบรรดาบทกวีไร้ฉันทลักษณ์ที่สร้างความหลากหลายให้กับโลกของกวีนิพนธ์มาจนถึงปัจจุบัน
-สุนทรียศาสตร์ที่ลบเลือนเกณฑ์การวิจารณ์: โบดแลร์เขียนบทความวิจารณ์งานศิลปะและปรากฏการณ์ร่วมสมัยไว้มากมาย เช่น งานศิลปะในสื่อสิ่งพิมพ์อันสะท้อนเหตุการณ์ตามยุคสมัย การมาถึงของกล้องถ่ายรูปและความนิยมการถ่ายภาพช่วงกลางศตวรรษที่ 19 หรือความมึนเมาจากฝิ่นที่สัมพันธ์กับความคิดสร้างสรรค์ เป็นต้น งานเขียนประเภทนี้ชวนให้ผู้อ่านทำความเข้าใจบริบทและการดึงให้ผู้อ่านเข้าไปมีส่วนร่วมในมุมมองนั้นๆ โดยไม่ได้คำนึงถึงเกณฑ์มาตรฐานที่บรรดานักวิจารณ์และนักวิชาการใช้ตัดสิน นับเป็นการนำเสนอมุมมองสุนทรียศาสตร์ที่เปิดกว้างและทำให้เห็นคุณค่าของสิ่งนั้นในฐานะความงามร่วมสมัย
รูปที่ 4. รูปถ่ายของศาสตราจารย์สดชื่น ชัยประสาธน์ คู่กับอนุสาวรีย์ชาร์ลส์ โบดแลร์
ที่สวนลุกซ็องบูร์ ณ กรุงปารีส
อาจารย์สดชื่น ชัยประสาธน์ได้เรียบเรียงเรื่องราวและแนวคิดของโบดแลร์ ประกอบกับยกตัวบทแปลภาษาไทย ทั้งบทกวี บทวิจารณ์ และข้อเขียนอื่น ๆ เพื่อให้ผู้อ่าน ชาร์ลส์ โบดแลร์ กวีและนักวิจารณ์ศิลปะ ได้สัมผัสความลุ่มลึกละเมียดละไมของกวีชาวฝรั่งเศสผู้นี้ไม่ว่าเวลาจะผ่านไปนานเท่าใดหรืออยู่ในวัฒนธรรมใดก็ตาม เฉกเช่นช่วงหนึ่งของบทกวี XXXIX (ลำดับที่ 39) ของ Les Fleurs du Mal ซึ่งโบดแลร์ได้กล่าวไว้ว่า
ข้าแต่งโคลงนี้ให้นางเพื่อที่ว่าหากชื่อของข้า
จะได้คงอยู่อีกนานไกลหลายยุคสมัย
…
คนจะได้รำลึกถึงเรื่องของนางซึ่งเปรียบได้กับตำนาน
…
อันเกี่ยวกระหวัดรัดร้อยอยู่กับโคลงแสนอหังการของข้า
ชัยวัฒน์ ฤกษ์ชัยศรี
Illuminations Editions
อีเมล : pipatens@hotmail.com
TOP เลื่อนขึ้นบนสุด
MEMBER
LINK
