บทปริทัศน์หนังสือ ‘พยัคฆ์แห่งมาลายา: ชีวประวัติเติงกู มะห์หมูด มะห์ยิดดีน ผู้ต่อสู้เพื่อเอกราชของปาตานี’

โดย ฐนพงศ์ ลือขจรชัย


ปัญหาสามจังหวัดชายแดนภาคใต้นับเป็นหนึ่งในปัญหาที่สำคัญและกินระยะเวลายาวนานที่สุดของไทย โดยนับตั้งแต่การลงนามในสนธิสัญญาอังกฤษ-สยาม ค.ศ. 1909[1] พื้นที่ดังกล่าวก็กลายเป็นดินแดนแห่งความสับสนและวุ่นวายใน “รัฐไทย” ตราบจนปัจจุบัน ดังคำกล่าวของ เติงกู มะห์หมูด มะห์ยิดดีน บุตรคนสุดท้ายของรายาแห่งปาตานีที่ว่าการแบ่งเขตแดนเช่นนี้ “เสมือนกับมีหนามฝังอยู่ใต้ผิวหนังซึ่งจะสร้างความเจ็บปวดให้แก่สยามในภายภาคหน้า”[2]

ปัญหาสามจังหวัดชายแดนภาคใต้นั้นไม่เพียงแต่จะเป็นปัญหาทางการเมืองที่รุนแรง แต่ยังเป็นประเด็นข้อถกเถียงที่ไร้ทางออกในวงวิชาการไทยมาอย่างยาวนาน ข้อถกเถียงทางวิชาการแบ่งออกเป็น 2 ฝ่ายที่มีความเห็นตรงกันข้ามได้ โดยกลุ่มแรกมองความสัมพันธ์เชิงอำนาจของสยามและปาตานีบนฐานของการที่ปาตานีเป็นส่วนหนึ่งของสยามในฐานะประเทศราชมาตั้งแต่อดีต การดำรงอยู่ของปาตานีเป็นเรื่องของการแข็งเมืองและพยายามต่อต้านการปกครองกรุงเทพฯ ส่วนกลุ่มหลังมองในทางกลับกันว่าปาตานีไม่เคยเป็นของสยามมาก่อนจนกระทั่งเมื่อวันที่ 10 มีนาคม ค.ศ. 1909 เมื่ออังกฤษ ซึ่งเป็นมหาอำนาจของโลกในขณะนั้น ให้ความชอบธรรมแก่สยามในการยึดครองปัตตานี[3]

รูปที่ 1. แผนที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ที่มีพื้นที่ประชากรส่วนใหญ่เป็นมุสลิมเชื้อสายมลายู

การกระทำอันกดขี่และเลวร้ายของรัฐบาลไทยต่อผู้คนในพื้นที่ยิ่งทำให้ผู้คนรู้สึกเห็นใจต่อชาวปาตานี ประวัติศาสตร์ปาตานีถูกเขียนขึ้นเป็นจำนวนมากเพื่อยืนยันถึงการดำรงอยู่ของ “ราชอาณาจักรปาตานี” ซึ่งเคยเป็นรัฐเอกราชก่อนที่จะถูกสยามเข้าครอบครองในภายหลัง การต่อสู้ของผู้คนในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้จึงเป็นไปด้วยความจำเป็นในการดิ้นรนจากความอยุติธรรมที่ได้รับ โดยเฉพาะในงาน “ความเป็นมาของทฤษฎีแบ่งแยกดินแดนในภาคใต้ของไทย” ของ ธเนศ อาภรณ์สุวรรณ[4] อันเป็นงานชิ้นสำคัญที่วางรากฐานต่อความเข้าใจว่าเรื่องราวการแบ่งแยกดินแดนนั้นอาจเป็นเพียงวาทกรรมที่รัฐไทยได้สร้างขึ้นเพื่อสร้างความชอบธรรมในการปราบปรามความไม่สงบในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ซึ่งได้กลายมาเป็นความเข้าใจพื้นฐานต่อปัญหาที่เกิดขึ้น

รูปที่ 2. หนังสือ “ความเป็นมาของทฤษฎีแบ่งแยกดินแดนในภาคใต้ของไทย” ของธเนศ อาภรณ์สุวรรณ

อย่างไรก็ดี หนังสือ “พยัคฆ์แห่งมาลายา: ชีวประวัติเติงกู มะห์หมูด มะห์ยิดดีน ผู้ต่อสู้เพื่อเอกราชของปาตานี” โดย โมฮัมหมัด ซันเบอรี อับดุล มาเล็ก กลับให้ข้อมูลอีกด้านที่น่าสนใจ หนังสือเล่มนี้ได้กล่าวถึงชีวประวัติและเรื่องราวการต่อสู้ของ เติงกู มะห์หมูด มะห์ยิดดีน บุตรคนสุดท้องของรายาคนสุดท้ายแห่งปาตานี นับตั้งแต่เด็กที่ได้รับการศึกษาในกรุงเทพฯ การเข้ารับตำแหน่งด้านการศึกษาในกลันตัน การเป็นผู้นำกองกำลัง 136 ในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 จนถึงการต่อสู้เพื่อปาตานี

รูปที่ 3. พันตรี เติงกู มะห์หมูด มะห์ยิดดีน ผู้นำของกองกำลัง 136 ที่อินเดีย กับโมฮัมหมัด ซันเบอรี อับดุล มาเล็ก ผู้เขียนอิสระชาวชาวมาเลเซีย 

หนังสือเล่มนี้ได้นำเสนอหลักฐานและให้ข้อมูลในฝั่งมลายูที่มักขาดหายไปจากการศึกษาในงานวิชาการไทย รวมทั้งได้แสดงให้เห็นมุมมองและทัศนคติที่ชาวมลายูมีต่อปัญหาสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ที่นอกเหนือไปจากงานสองกลุ่มที่กล่าวในข้างต้นของไทย นั่นคือ การยืนยันว่ามีความต้องการอย่างชัดเจนในการเรียกร้องเอกราชจากรัฐไทยและต้องการให้ปัตตานีเป็นส่วนหนึ่งของสหพันธรัฐมาลายา[5] เช่น มีความต้องการให้ปัตตานีต้องได้รับเอกราชพร้อมกับรัฐอื่น ๆ ในมลายู โดยการปลุกใจด้วยคำขวัญว่าว่า “รายาปาตานีจงเจริญ” (long live the King of Patani) [6]

หนังสือยังให้ข้อมูลต่อไปว่า เติงกู มะห์ยิดดีน และผู้นำคนอื่นในปัตตานีได้ส่งข้อเรียกร้องในวันที่ 1 พฤศจิกายน ค.ศ. 1945 ไปยังนายกรัฐมนตรีอังกฤษให้ช่วยปลดปล่อยสี่จังหวัดมลายูในภาคใต้ของสยามรวมทั้งได้อ้างคำประกาศซานฟรานซิสโกที่ระบุว่า “ทุกประเทศที่ตกเป็นอาณานิคมควรได้รับอิสรภาพและผู้ที่อาศัยอยู่ในอาณานิคมควรได้รับสิทธิเพื่อปกครองตนเองตามความประสงค์ของพวกเขา” โดยในคำร้องระบุว่า “ที่จริงแล้วรัฐปาตานีเป็นรัฐมลายูแห่งหนึ่งที่ปกครองโดยรายามลายูหลายองค์ตั้งแต่สมัยโบราณ แต่อยู่ภายใต้การควบคุมของสยามเมื่อ 50 ปีที่แล้วนี้เอง ณ ตอนนี้ สหพันธ์รัฐมลายูต้องให้ความช่วยเหลือเพื่อเอารัฐแห่งนี้คืนมาให้แก่คนมลายู และรวมตัวกับรัฐอื่น ๆ ที่อยู่ในคาบสมุทร”[7]

รูปที่ 4. วันที่ 12 ตุลาคม พ.ศ. 2488 เซอร์ แฮโรล์ด แมคไมเคิล มาถึงกลันตันเพื่อรับเซ็นชื่อยินยอมจากบรรดารายามลายูที่คาบสมุทร เพื่อใช้รูปแบบการปกครองใหม่ที่เรียกว่า ‘สหภาพมาลายา’ (Malayan Union) แต่เขาได้รับการต่อต้านจากบรรดารายามลายูและชาวพื้นเมือง

แนวทางการนำเสนอของหนังสือเล่มนี้ชี้ให้เห็นความย้อนแย้งอย่างน่าสนใจ กล่าวคือ แม้ว่าผู้เขียนจะนำเสนอเรื่องราวของ เติงกู มะห์หมูด มะห์ยิดดีน และขบวนการปาตานีในเชิงบวกอย่างมาก แต่หลักฐานและข้อมูลที่ถูกบรรยายกลับสะท้อนให้เห็นว่าขบวนการเรียกร้องเอกราชหรือแบ่งแยกดินแดนปาตานีนั้นมีอยู่จริง ไม่ใช่เพียงวาทกรรมที่รัฐไทยสร้างขึ้นเพื่อสร้างความชอบธรรมในการควบคุมพื้นที่สามจังหวัดชายแดนภาคใต้ ข้อมูลเหล่านี้เป็นสิ่งที่แตกต่างจากแนวทางของงานวิชาการไทยในปัจจุบันซึ่งมักมองว่าการแบ่งแยกดินแดนเป็นเพียงแค่วาทกรรม

ที่สำคัญ เติงกู มะห์ยิดดีน ได้ก่อตั้ง “ฆึมปาร์” (GEMPAR: Gabungan Melayu Pattani Raya) ใน ค.ศ. 1948 เพื่อเรียกร้องเอกราชจากรัฐไทยและต้องการให้ปัตตานีเป็นส่วนหนึ่งของสหพันธรัฐมาลายา

ท้ายที่สุด หนังสือเล่มนี้แสดงให้เห็นว่าความขัดแย้งในปาตานีไม่ได้เป็นเพียงเรื่องของความรุนแรงหรือการปกครองของรัฐไทยเท่านั้นแต่ยังเป็นประเด็นที่เกี่ยวข้องกับอัตลักษณ์ การเมือง และประวัติศาสตร์ที่มีความซับซ้อนรวมทั้งยังเกี่ยวพันกับตัวแสดงหลายฝ่ายที่มีการปรับเปลี่ยนท่าทีและมุมมองไปตามบริบทของผลประโยชน์และช่วงเวลา การอ่านและทำความเข้าใจหนังสือเล่มนี้จึงเป็นกุญแจสำคัญสำหรับผู้ที่ต้องการศึกษาปัญหาสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ในเชิงลึก ซึ่งนอกจากจะช่วยให้เข้าใจรากเหง้าของความขัดแย้งได้ดียิ่งขึ้นแล้วยังอาจนำไปสู่แนวทางในการสร้างสันติภาพและความเข้าใจที่ดีขึ้นในอนาคต

[1] อ่านเพิ่มเติม ฐนพงศ์ ลือขจรชัย. เสียดินแดนมลายู ประวัติศาสตร์ชาติ ฉบับ Plot twist. กรุงเทพฯ: มติชน, (2562).

[2] Barbara Andaya and Leonard Andaya, Sejarah Malaysia (Kuala Lumpur: MacMillan Publisher, 1893), 180.

[3] อดัม จอห์น, “สนธิสัญญาและบทบาทของบริเตนต่อการยึดครองพื้นที่ภาคใต้ของไทย,”http://prachatai.com/journal/2016/03/64566, (สืบค้นเมื่อ 24 มีนาคม 2559).

[4] ธเนศ อาภรณ์สุวรรณ, ความเป็นมาของทฤษฎีแบ่งแยกดินแดนในภาคใต้ของไทย (กรุงเทพฯ: มูลนิธิโครงการตำราฯ, 2551).

[5] โมฮัมหมัด ซันเบอรี อับดุล มาเล็ก, พยัคฆ์แห่งมาลายา: ชีวประวัติเติงกู มะห์หมูด มะห์ยิดดีน ผู้ต่อสู้เพื่อเอกราชของปาตานี, แปลโดย ฮาร่า ชินทาโร (กรุงเทพฯ: illumination editions, 2567), XXii

[6] เรื่องเดียวกัน, 127

[7] Nik Anuar Nik Mahmood, 1994b ใน เรื่องเดียวกัน, 132

[8] เรื่องเดียวกัน, 155-156

[9] เรื่องเดียวกัน, 161

[10] เรื่องเดียวกัน, 10

[11] เรื่องเดียวกัน, 13