“คำถามสองข้อเกี่ยวกับเทคโนโลยี” ใน วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีศึกษา: ความรู้ฉบับเบื้องต้น ของ เซร์ฆิโอ ซิสมอนโด
โดย สิกขา สองคำชุม
เมื่อ พ.ศ.2566 สำนักพิมพ์อิลลูมิเนชันส์ เอดิชันส์ได้ตีพิมพ์หนังสือแปลจากต้นฉบับเรื่อง An Introduction to Science and Technology Studies (ฉบับตีพิมพ์ครั้งที่สองใน ค.ศ.2010) ของเซร์ฆิโอ ซิสมอนโด (Sergio Sismondo) [1] เหตุการณ์ดังกล่าวถือเป็นหมุดหมายสำคัญของการศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี และนวัตกรรมกับสังคมไทยในทางวิชาการ ทั้งนี้ ผู้แปลหนังสือคือ ปกรณ์ เลิศเสถียรชัย นักวิจัยจากสถาบันวิจัยสังคม จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ได้เขียนถึงจุดมุ่งหมายของการแปลหนังสือไว้ประเด็นหนึ่งว่า
“[ผู้แปล]ต้องการให้มีหนังสือสักเล่มหนึ่งเป็นจุดเริ่มต้น ที่พอจะครอบคลุมเนื้อหาทางทฤษฎีที่หลากหลายของ STS ได้มากเพียงพอ และประมวลแนวทางและวิธีวิทยาจำนวนหนึ่งที่แตกต่างกัน โดยไม่ให้น้ำหนักกับบางอย่างมากหรือน้อยเกินไป”[2]
แต่กระนั้น ทางผู้แปลเองก็ยอมรับถึงข้อจำกัดของหนังสือของซิสมอนโดเช่นกันว่ายังไม่ได้ขยายขอบเขตของเนื้อหาให้ครอบคลุมถึงสาขาวิชาที่อาจจะมองว่าเป็นส่วนหนึ่งหรือมีความเกี่ยวข้องกับ STS (ไม่ว่าจะเป็น “วิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี และสังคม” หรือ “วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีศึกษา”) แบบกว้าง เช่น ประวัติศาสตร์วิทยาศาสตร์ ปรัชญาวิทยาศาสตร์ สังคมวิทยาความเสี่ยง การศึกษาบันเทิงคดีแนววิทยาศาสตร์ การศึกษาระบบนวัตกรรม และนโยบายวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี [3]
เช่นนี้แล้ว หนังสือเล่มดังกล่าวจะเป็นประโยชน์ต่อผู้สนใจประวัติศาสตร์ของวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีอยู่อีกหรือไม่? โดยเฉพาะอย่างยิ่ง สมมติหากมีใครสักคนหนึ่งต้องการศึกษาประวัติศาสตร์เกี่ยวกับเทคโนโลยีในสังคมไทย ผู้ปริทัศน์มีความเห็นว่ายังคงมีประโยชน์ ทว่าต้องตระหนักถึงข้อจำกัดของการวางข้อถกเถียงและการใช้วิธีวิทยาทางวิชาการของซิสมอนโดด้วยเช่นเดียวกัน
ในข้อเขียนขนาดสั้นชิ้นนี้ ผู้ปริทัศน์ต้องการการสนทนากับซิสมอนโดในประเด็นเกี่ยวกับเทคโนโลยีจากพื้นที่สำหรับอภิปรายแนวทางการศึกษาเทคโนโลยีในบทที่ 9 ของหนังสือที่มีชื่อว่า “คำถามสองข้อเกี่ยวกับเทคโนโลยี” (Two Questions Concerning Technology) ซึ่งมีความเป็นไปได้ว่าซิสมอนโดมีแหล่งอ้างอิงในการตั้งชื่อบทจากบทความชิ้นเอกนักปรัชญาชาวเยอรมัน คือ มาร์ติน ไฮเดกเกอร์ (Martin Heidegger) เกี่ยวกับปรัชญาเทคโนโลยี คือ “The Question Concerning Technology” [4]
รูปที่ 1.
ผู้ปริทัศน์จะขอเริ่มต้นด้วยการพิจารณาถึงนิยามของคำว่า “เทคโนโลยี” ว่าเป็นคำถามที่สำคัญในหมู่นักวิชาการผู้สนใจความรู้เกี่ยวกับเทคโนโลยีศึกษา ในที่นี้ ไฮเดกเกอร์ได้เคยให้อรรถาธิบายไว้ว่าเทคโนโลยีมีความหมายอยู่สองประการ คือ เครื่องมือสำหรับการบรรลุเป้าหมาย และกิจกรรมของมนุษย์ [5] ส่วนวีเบ เบย์เคอร์ (Wiebe E. Bijker) วิศวกรผู้ผันตัวมาเป็นนักสังคมวิทยาเองก็ให้ความเห็นในทิศทางที่คล้ายกับนิยามที่สองของไฮเดกเกอร์ที่ว่า เทคโนโลยีถือเป็นสิ่งที่ถูกสร้างขึ้นโดยมนุษย์ที่มีวิศวกรเป็นผู้ผลิตและทำการตลาดเพื่อดึงดูดผู้บริโภคให้หันมาสนใจเลือกซื้อผลิตภัณฑ์ของพวกเขา [6] ถึงอย่างนั้นก็ตาม เบย์เคอร์เองก็เห็นว่าคำถามทางปรัชญาว่าด้วยนิยามของเทคโนโลยีไม่น่าดึงดูดความสนใจมากเท่ากับคำถามทางเทคนิค คำถามทางการเมือง และคำถามทางวิชาการที่ว่า “จะสร้างเทคโนโลยีอย่างไร?” “จะใช้เทคโนโลยีอย่างไร?” และ “จะศึกษาเทคโนโลยีอย่างไร?” ตามลำดับ [7]
รูปที่ 2.
ทั้งนี้ ซิสมอนโดมองว่าเทคโนโลยีมักจะกลายเป็นลูกไล่ที่คอยวิ่งตามหลังวิทยาศาสตร์อยู่เสมอ กล่าวคือ เทคโนโลยีอาจเป็นเพียงวิทยาศาสตร์ที่ถูกนำไปประยุกต์ใช้อย่างค่อนข้างตรงไปตรงมา ทว่าคำถามหลักของซิสมอสโดก็คือว่า ถึงที่สุดแล้ว สังคมได้มีส่วนประกอบสร้างเทคโนโลยีอย่างไร? [8] จากคำถามดังกล่าว ซิสมอนโดได้ขยายความออกเป็นสองคำถามย่อย คือ เทคโนโลยีเป็นวิทยาศาสตร์ประยุกต์หรือไม่? และเทคโนโลยีขับเคลื่อนประวัติศาสตร์หรือไม่?
โดยในเนื้อหาบทที่ 9 ซิสมอนโดได้อ้างอิงงานวิชาการกับการสรุปข้อเสนอทางวิชาการที่จำเป็นสำหรับการสนทนากับคำถามย่อย ดังจะยกตัวอย่างได้ เช่น ประวัติศาสตร์ของการกำหนดให้เทคโนโลยีเป็นวิทยาศาสตร์ประยุกต์ซึ่งสัมพันธ์กับการเมืองและภาษาของผู้วางนโยบายที่เกี่ยวข้อง [9] แนวคิดวิทยาศาสตร์เทคโน (technoscience) ที่พยายามหลีกหนีเส้นแบ่งระหว่างวิทยาศาสตร์กับเทคโนโลยี หรือการสร้างเครือข่ายที่ไม่อาจลดทอนมิติใดมิติหนึ่งออกจากการสร้างเทคโนโลยี [10]
รูปที่ 3.
- ประเด็นว่าด้วยแนวคิดเทคโนโลยีเป็นตัวกำหนดหรือการพิจารณาพลังทางวัตถุในฐานะปัจจัยสำคัญในการกำหนดเหตุการณ์ทางสังคม [11]
รูปที่ 4.
จากที่กล่าวมาข้างต้น ผู้สนใจประวัติศาสตร์เกี่ยวกับเทคโนโลยีในสังคมไทยจะสามารถใช้ประโยชน์จากหนังสือเล่มนี้อย่างไร? ผู้ปริทัศน์มองว่า อย่างน้อยที่สุดแล้ว ผู้อ่านจะได้ตัวอย่างรายชื่อของเอกสารระดับทุติยภูมิ (secondary sources) ที่ปรากฏในการอ้างอิงของเนื้อหาและเห็นตัวอย่างจากกรณีศึกษาของสังคมตะวันตกในประเด็นว่าด้วยความพยายามในการตอบคำถามที่เกี่ยวข้องกับปฏิสัมพันธ์ระหว่างเทคโนโลยีกับสังคมตะวันตก
______________________________________________________
เชิงอรรถ
[1] สำหรับตัวเล่มภาษาอังกฤษ ดู Sergio Sismondo, An Introduction to Science and Technology Studies, second edition (Sussex, UK: Wiley-Blackwell, 2010).
[2] ปกรณ์ เลิศเสถียรชัย, “คำนำผู้แปล,” ใน เซร์ฆิโอ ซิสมอนโด, วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีศึกษา: ความรู้ฉบับเบื้องต้น (กรุงเทพฯ: อิลลูมิเนชันส์ เอดิชันส์, 2566), น.ix.
[3] ปกรณ์, “คำนำผู้แปล,” น.xi.
[4] Martin Heidegger, “The Question Concerning Technology,” in The Question Concerning Technology and Other Essays, translated and with an introduction by W. Lovitt (New York & London: Garland Publishing, INC., 1977), pp.3-35.
[5] Heidegger, “The Question Concerning Technology,” p.4.
[6] Wiebe E. Bijker, Of Bicycles, Bakelites, and Bulbs: Toward a Theory of Sociotechnical Change (Cambridge, MA & London, England: the MIT Press, 1995), pp.3-4.
[7] Wiebe E. Bijker, “How is Technology made?—That is the Question!” Cambridge Journal of Economics 34, no. 1 (January 2010): 63.
[8] ซิสมอนโด, วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีศึกษา, น.14-15.
[9] ซิสมอนโดอ้างงานสำคัญสองชิ้นในประเด็นดังกล่าว คือ Benoit Godin, “The Linear Model of Innovation: The Historical Construction of An Analytical Framework,” Science, Technology & Human Values 31, no. 6 (November 2006): 639-67; Jane Calvert, “What’s Special about Basic Research?” Science, Technology & Human Values 31, no. 2 (March 2006): 199-220.
[10] ซิสมอนโด, วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีศึกษา, น.103, 129, 152-53; Bruno Latour, Science in Action: How to Follow Scientists and Engineers through Society (Cambridge, MA: Harvard University Press, 1987); John Law, “Technology and Heterogeneous Engineering: The Case of Portuguese Expansion,” In The Social Construction of Technological Systems: New Directions in the Sociology and History of Technology, edited by W.E. Bijker, T.P. Hughes, & T.J. Pinch (Cambridge, MA: the MIT Press, 1987), pp.111-34.
[11] ตัวอย่างงานที่ซิสมอนโดอ้างในประเด็นดังกล่าว เช่น Robert L. Heibroner, “Do Machines Make History?” In Does Technology Drive History? The Dilemma of Technological Determinism, edited by M.R. Smith & L. Marx (Cambridge, MA: the MIT Press, 1994), pp.53-65.
[12] ซิสมอนโดอ้าง Trevor J. Pinch & Wiebe E. Bijker, “The Social Construction of Facts and Artifacts: Or How the Sociology of Science and the Sociology of Technology Might Benefit Each Other,” In The Social Construction of Technological Systems, pp.17-50; ทั้งนี้ ผู้ปริทัศน์เห็นว่าบทความอีกชิ้นที่น่าจะเป็นประโยชน์สำหรับผู้สนใจเพิ่มเติม คือ Wiebe E. Bijker, “Sociohistorical Technology Studies,” In Handbook of Science and Technology Studies, revised edition, edited by S. Jasanoff, G.E. Markle, J.C. Petersen, & T. Pinch (Thousand Oaks, London, & New Delhi: SAGE, 1995), pp.229-256.
[13] ซิสมอนโดยกตัวอย่างจาก Keith Grint & Steve Woolgar, The Machine at Work: Technology, Work and Organization (Cambridge: Polity Press, 1997).
[14] ซิสมอนโดอ้างอิงจาก Bijker, Of Bicycle.
[15] Bijker, Of Bicycle; อ้างใน ซิสมอนโด, วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีศึกษา, น.164.
[16] Bijker, Of Bicycle, p.3.
[17] Daniel R. Headrick, “Historiography of Technology and Innovation,” In The Cambridge World History, edited by D. Christian (Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2015), pp.166, 176-77.
[18] Marc Bloch, The Historian’s Craft, translated by P. Putnam (New York: Vintage Books, 1953), p.27.
[19] สำหรับตัวอย่างงานศึกษาในประเด็นดังกล่าว ดู บทที่ 11 ว่าด้วยประวัติศาสตร์วิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี และการแพทย์ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษา จาก ทวีศักดิ์ เผือกสม, ศุภกิตติ์ หอไชย, และสิกขา สองคำชุม, สถานภาพองค์ความรู้เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษา, ฉบับครบรอบหนึ่งทศวรรษ (พิษณุโลก: หลักสูตรเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษา ภาควิชาประวัติศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร, 2567), น.351-77.
Illuminations Editions
อีเมล : pipatens@hotmail.com
TOP เลื่อนขึ้นบนสุด
MEMBER
LINK
