‘ฮันนาห์ อาเรนท์’ กับความเป็นการเมือง จากนครรัฐเอเธนส์มาถึงกรุงเบอร์ลิน

– Isak Dinesen quote by Hannah Arendt in Truth and Politics.– 

พิศาล มุกดารัศมี ผู้เขียน "VITA ACTIVA การรื้อฟื้น ‘มนุษย์สภาวะ’ ของ ฮันนาห์ อาเรนท์"

คาร์ล แจ๊สเปอร์ส (1883-1869)

ฮันนาห์ อาเรนท์ (1906-1975) กับมาร์ติน ไฮเดกเกอร์ (1889-1976)

ปกหนังสือ ‘Eichmann in Jerusalem’
ฉบับพิมพ์ครั้งแรกในปี ค.ศ.1963



เนื่องจากการตั้งคำถามกับปัญหาความเป็นเพศหญิง ชาวยิว นักปรัชญา การอ่านและศึกษางานของ ‘อาเรนท์’ เป็นการช่วยให้เห็นถึงกำเนิด พัฒนาการ จุดหัก การเปลี่ยนแปลงและการคลี่คลายตัวในเชิงประวัติศาสตร์ความคิด ชี้ให้เห็นถึงพลวัตความเชื่อมโยงระหว่างเหตุการณ์กับความคิด ตั้งแต่ปรัชญาและความคิดทางการเมืองของกรีกโบราณ ผ่านมาทางโสเกรตีส เพลโตและอริสโตเติลเฉพาะอย่างยิ่งกับแนวคิดความเป็นสัตว์การเมืองที่ ‘อาเรนท์’ เน้นให้ความสำคัญเป็นพิเศษในฐานะที่มันอยู่เหนือกิจกรรมในทางชีวภาพเรื่องของแรงงานและการผลิต สังคมการเมืองและรูปแบบสาธารณรัฐของโรมัน ส่วนนักปรัชญาการเมืองสมัยใหม่ที่เธอให้ความสนใจและนำมาศึกษาได้แก่ อดัม สมิธ จอห์น ล็อค คาร์ล มาร์กซ์ อิมมานูเอล คานท์ โซเร็น เคียร์เกอการ์ดและมงเตสกิเออ

‘อาเรนท์’  ยังให้ความสนใจศึกษาความคิดและปรากฏการณ์ทางการเมือง ตั้งแต่เรื่องของความรุนแรง ความสำคัญของสิทธิ การปฏิวัติ การวิเคราะห์ระบอบการปกครอง การอ่านงานของ ‘อาเรนท์’ ทั้งนี้ผู้อ่านจะสังเกตได้ถึงความเชื่อมโยงระหว่างภูมิปัญญาของยุคสมัย เช่นการปฏิรูปทางศาสนา การปฏิวัติวิทยาศาสตร์ การปฏิวัติอุตสาหกรรมและภูมิปัญญาของผู้คนในยุคแสงสว่าง ในลักษณะของประวัติศาสตร์ภูมิปัญญา (intellectual history) มีเนื้อหาและรายละเอียดในผลงานชิ้นสำคัญ ‘The Human Condition’ ซึ่งช่วยให้วงการปรัชญาและความคิดทางการเมืองเริ่มคุ้นเคยและรู้จักกับแนวคิดในเรื่องมนุษย์สภาวะ (human condition) ที่แยกออกเป็นแรงงาน (labor) ผลงาน (work) และการแสดงตน (action) พร้อมกับพัฒนาการในเชิงประวัติศาสตร์ความคิดที่ ‘อาเรนท์’ เขียนไว้อย่างน่าสนใจ เรื่องของ ‘ความชั่วร้ายอันแสนธรรมดา’ (banality of evil) อธิบายถึงการก่ออาชกรรมต่อผู้คนทั่วไป โดยที่มันไม่ได้เกิดขึ้นจากมือของฆาตกร ผู้ร้าย เจ้าหน้าที่ของรัฐที่ถืออาวุธหรือผู้ที่นิยมชื่นชอบความรุนแรงและการทำลายล้างชีวิต แต่มาจากคนทั่วไปที่มีหน้าที่ทำงานให้กับรัฐ แต่ได้กลายสภาพมาเป็นเครื่องมือที่ไร้สำนึกให้กับรัฐเผด็จการควบคุมและจัดการประชาชนผู้บริสุทธิ์ การหันมาให้ความสนใจกับสภาพความยากลำบากของคนที่ตกอยู่ในสถานะเป็นบุคคลไร้รัฐ (stateless) ตั้งแต่ช่วงสงครามโลกครั้งที่สองจนมาถึงเหตุการณ์วิกฤตในเรื่องผู้อพยพที่กำลังเป็นปัญหากันอยู่ในหลายภูมิภาคของโลก กับทางออกด้วย

ปกหนังสือ The Human Condition ที่พิมพ์ครั้งแรกปี ค.ศ. 1958

*1 หรือไม่ก็ผลักออกไปอยู่ในประเภทนักคิดที่เรียกร้องต่อสู้เพื่อสิทธิสตรี (feminist) โปรดดู
แนวคิดในเรื่องความรังเกลียด (misogyny) และความกลัว (gynophobia) สตรีเพศได้ใน Andrea Nye. (1994) Philosophia : The Thought of Roxa Luxemborg, Simone Weil and Hannah Arendt. New York : Routledge. *2 โปรดดูในบทสัมภาษณ์ระหว่างอาเรนท์กับกุนเตอร์ กอส ใน ‘What Remains? The Language Remains’ : A Conservation with Gunter Gaus ‘ปรัชญาการเมือง’ เป็นสิ่งที่ ‘อาเรนท์’ หลีกเลี่ยงใช้มัน เนื่องจากต้องแบกรับภาระในทางจารีตมาอย่างเต็มตัว (burdened by tradition) ในขณะเดียวกันอาเรนท์นำเสนอความคิดทางการเมืองออกมาค่อนข้างจะไม่เป็นระบบ เหมือนกับนักปรัชญาไม่ว่าจะเป็นเพลโต อริสโตเติล ฮอบบส์ เฮเกลและรอวลส์*3 หากจะกล่าวในเชิงอุปมาปรัชญาเปรียบเสมือนกับ ‘ระเบียบ’ ขณะที่การเมืองคือ ‘ความไร้ระเบียบ’ และไม่ต้องการอยู่ในระเบียบ*4 Seyla Benhabib. (2003) The Reluctant Modernism of Hannah Arendt. (new edition) Lanham : Rowman & Littlefield Publishers, Inc.,p.15.*5 อาเรนท์เสียชีวิตลงด้วยโรคหัวใจวาย ณ อพาร์ตเมนต์ในนิวยอร์ก เป็นช่วงที่เธอเพิ่งจะเริ่มต้นเขียนเนื้อหาส่วนที่สามของหนังสือ ‘The Life of the Mind’ หลังจากเขียนเนื้อหาในสองส่วนแรกเสร็จสิ้นลงไป*6 Hannah Arendt. (2006) Between Past and Future : Eight Exercises in Political Thought. Introduction by Jerome Kohn. New York : Penguin Books.,p.226.