บทปริทัศน์หนังสือ "มัจฉา ปักษี ผีเสื้อ อุปลักษณ์สัตว์และการผดุงชีวิตในปรัชญาจวงจื่อ"

โดย เสฏฐนันท์ ธนกิจโกเศรษฐ์

“อยากเกิดเป็นแมวจัง ถ้าเป็นแมวน่าจะมีความสุขกว่าตอนนี้เยอะ”

     เพื่อนบัณฑิตจบใหม่จากคณะสายสังคมคณะหนึ่งปรารภให้ผมฟัง ขณะที่เราได้คุยกันเรื่องแมวของเธอหลังจากเธอเพิ่งระบายความทุกข์ในฐานะบัณฑิตจบใหม่ที่ถูกไล่ต้อนเข้าสู่ชีวิตวัยทำงานจบไปหมาด ๆ ผมเชื่อว่าทาสแมวหลายคนที่เฝ้าดูแมวของตนเอง ก็คงจะเคยคิดเล่น ๆ เช่นนี้อยู่บ้างไม่มากก็น้อย แต่ไม่ว่าเพื่อนคนนี้จะหมายความตามตัวอักษรจริง ๆ หรืออาจแค่รำพึงรำพันไปตามอารมณ์ความรู้สึก เนื้อความดังกล่าวก็สะท้อนถึงข้อสันนิษฐานข้อใหญ่ข้อหนึ่งคือ แมวอาจจะมีความสุขกว่ามนุษย์ (หรืออย่างน้อยก็มีความสุขกว่ามนุษย์สายสังคมที่เรียนจบใหม่และกำลังหางานทำอยู่) คำถามที่ตามมาจากข้อสันนิษฐานดังกล่าวก็คือเรารู้ได้อย่างไรว่าแมวมีความสุข? และถ้าแมวมีความสุขจริง เราจะเรียนรู้การใช้ชีวิตจากแมวได้หรือไม่? 

รูปที่ 1 แมวกำลังมีความสุข?

     วิธีคิดเช่นนี้สอดคล้องกับแนวคิดหลังมนุษยนิยม (Posthumanism) หรือก็คือการมุ่งรื้อถอนกรอบคิดที่ยึดมนุษย์เป็นศูนย์กลาง ซึ่งเป็นเทรนด์ทางวิชาการใหม่ที่นับวันยิ่งเป็นที่พูดถึงมากขึ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งในสายสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์ แต่การจะบอกว่าแนวคิดนี้เป็นมุมมองใหม่ก็คงไม่ถูกไปเสียทีเดียว เพราะข้อเสนอคล้ายคลึงกันนี้เคยถูกพูดถึงมาแล้วมากกว่าสองพันกว่าปีมาโดยนักปรัชญาจีนในสำนักเต๋าอย่าง “จวงจื่อ”

     ใน จวงจื่อ บทที่ 17 ระบุว่า เมื่อเจ้าแคว้นฉู่ส่งเจ้าพนักงานมาเชิญจวงจื่อไปรับตำแหน่งเสนาบดี จวงจื่อได้ตอบปฏิเสธ และให้เหตุผลว่าตนพอใจจะใช้ชีวิตอย่างเต่าที่กระดิกหางเล่นในโคลนตมมากกว่า คำตอบของจวงจื่อ ที่มองว่าการเป็นเต่าที่นอนเล่นในโคลนมีความสุขกว่าการรับราชการนั้น คล้ายคลึงกับข้อความรำพึงเกี่ยวกับแมวในตอนต้น โดยซ่อนนัยว่าความเป็นสัตว์ไม่ได้สภาวะต่ำต้อยกว่ามนุษย์ ความเป็นสัตว์อาจมีสภาวะที่น่าอภิรมย์ลักษณะอยู่ และมนุษย์ก็สามารถเรียนรู้จากวิถีของสัตว์ได้ กล่าวคือ เป็นการพร่าเลือนเส้นแบ่งเชิงคุณค่าระหว่างมนุษย์กับสัตว์ นัยดังกล่าวนี้ไม่ได้ปรากฏเพียงแค่ในบทที่ 17 เท่านั้น แต่ยังพบได้ในเรื่องเล่าบทอื่น ๆ ของคัมภีร์อีกด้วย ด้วยเหตุนี้คัมภีร์ จวงจื่อ จึงถือเป็นตัวบทหนึ่งที่น่าสนใจอย่างยิ่งในการศึกษาค้นคว้า

รูปที่ 2 ภาพวาดจวงจื่อกับเต่า

     สำนักคิดทางปรัชญาจีนที่มีชื่อเสียงส่วนใหญ่เกิดขึ้นในยุคชุนชิวจั๋นกั๋ว (770-221 B.C.) ซึ่งเป็นช่วงที่แว่นแคว้นต่าง ๆ ทำสงครามรบพุ่งเพื่อแย่งชิงความเป็นใหญ่ ส่งผลให้ชีวิตของประชาราษฎร์ต้องทนทุกข์จากภัยสงคราม สำนักคิดเหล่านี้จึงผุดขึ้นราวกับดอกเห็ดเพื่อเสนอทางออกจากยุคเข็ญดังกล่าว โจทย์ทางปรัชญาจึงเป็นการตอบคำถามว่าวิถีแบบใดที่จะทำให้ผู้คนอยู่ร่วมกันได้อย่างเป็นสุข? ต่างจากโจทย์ของปรัชญาตะวันตกในช่วงเวลาเดียวกันอย่างโสกราตีส เพลโต อริสโตเติล ซึ่งมุ่งเน้นการตอบคำถามว่าความจริงคืออะไร? ในบรรดาสำนักคิดมากมายนี้ปฏิเสธไม่ได้ว่าสำนักขงจื่อ (สำนักหรู) และสำนักเต๋าเป็นสองสำนักที่โดดเด่นในแวดวงการศึกษาปรัชญาจีน ทั้งสำนักเต๋าและสำนักขงจื่อต่างเห็นตรงกันว่าความกลมกลืนกับโลกธรรมชาติเป็นทางออกจากความวุ่นวายแห่งยุคสมัย เพียงแต่ทั้งสองสำนักเห็นต่างกันในเรื่องมรรควิธีที่จะบรรลุความกลมกลืนนั้น สำนักขงจื่อเล็งเห็นถึงความสำคัญของทั้งความกลมกลืนระหว่างมนุษย์กับมนุษย์และมนุษย์กับธรรมชาติ โดยเสนอว่าการปฏิบัติตามจารีตเพื่อบ่มเพาะมนุษยธรรมเป็นทางออกที่จะช่วยให้ผู้คนที่หลากหลายอยู่กันได้อย่างกลมกลืน ขณะเดียวกันก็ทำให้วิถีชีวิตของผู้คนกลมกลืนไปกับธรรมชาติด้วย อย่างไรก็ตาม สำนักเต๋ากลับมองในทางตรงข้าม โดยวิจารณ์ว่าแนวทางของสำนักขงจื่อมีลักษณะของการยึดมนุษย์เป็นศูนย์กลาง (anthropocentrism) ซึ่งเป็นอุปสรรคต่อการสร้างความกลมกลืนกับธรรมชาติ จารีตและวัฒนธรรมซึ่งเป็นประดิษฐกรรมของมนุษย์นี้มีแต่จะสร้างความแปลกแยกระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ ดังนั้น จึงเสนอว่าเราควรลดการใช้จารีตและวัฒนธรรม รวมถึงประดิษฐกรรมอื่น ๆ ของมนุษย์ เพื่อจะได้หวนกลับคืนสู่ความเป็นธรรมชาติให้ได้มากที่สุด การถอดถอนแนวคิดมนุษย์เป็นศูนย์กลาง (de-anthropocentrism) จึงเป็นวิธีหนึ่งที่สำนักเต๋ามองว่าน่าจะช่วยให้มนุษย์กลมกลืนกับธรรมชาติได้อย่างแท้จริง

รูปที่ 3 คัมภีร์ จวงจื่อ ฉบับสมบูรณ์ (พิมพ์ครั้งที่สอง ปกแข็ง 2556)
แปลโดย คุณสุรัติ ปรีชาธรรม (สำนักพิมพ์: openbook)

 
     เมื่อพูดถึงสำนักเต๋า นอกจากคัมภีร์ เต้าเต๋อจิง ซึ่งประพันธ์โดยเหลาจื่อแล้ว จวงจื่อ เป็นอีกคัมภีร์หนึ่งที่มักถูกหยิบยกมาใช้ศึกษาแนวคิดแบบเต๋า จากบันทึกของซือหม่าเชียนทำให้เราพอทราบจวงจื่อเกิดหลังขงจื่อร่วมร้อยกว่าปี โดยเป็นนักคิดร่วมสมัยกับเมิ่งจื่อซึ่งเป็นหนึ่งในนักคิดคนสำคัญในสำนักขงจื่อ และฮุ่ยจื่อซึ่งเป็นนักตรรกวิทยา นอกจากนี้ ยังมีความเป็นไปได้ที่จวงจื่อจะเป็นชาวซ่ง โดยจากบริบทในขณะนั้น แคว้นซ่งถูกแคว้นข้างเคียงซึ่งสืบเชื้อสายจากราชวงศ์โจวรุกราน กล่าวคือ ชาวซ่งถูกพวกที่ยึดถือจารีตแบบราชวงศ์โจวกดขี่ข่มเหง ด้วยบริบทเช่นนี้ทำให้จวงจื่อตั้งคำถามและวิพากษ์สำนักขงจื่อที่อวดอ้างความดีงามของจารีตวัฒนธรรมแบบราชวงศ์โจว

     จวงจื่อ เป็นคัมภีร์ที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัวทั้งในแง่การประพันธ์และเนื้อหาที่ปรากฏ เนื่องจากจวงจื่ออาศัยกลวิธีในการเสนอมุมมองทางปรัชญาผ่านเรื่องแต่งและบทสนทนา บางเรื่องอาจดูสมจริง เช่น การสนทนาระหว่างตัวละครที่เป็นมนุษย์ การสนทนาของจวงจื่อกับตัวละครที่เป็นนักคิดร่วมสมัยคนอื่นอย่างเมิ่งจื่อและฮุ่ยจื่อ เป็นต้น ขณะที่อีกหลายเรื่องก็ประกอบด้วยอุปลักษณ์ (metaphor) ที่ดูเหนือจริง เช่น จักจั่นคุยกับนกกระทา พญามัจฉาเปลี่ยนร่างเป็นพญานก จวงจื่อคุยกับหัวกะโหลก เป็นต้น ดังนั้น การทำความเข้าใจอุปลักษณ์จึงเปรียบได้กับกุญแจดอกสำคัญที่จะไขไปสู่การทำความเข้าใจข้อเสนอทางปรัชญาของจวงจื่อ

     หนังสือ "มัจฉา ปักษี ผีเสื้อ อุปลักษณ์สัตว์และการผดุงชีวิตในปรัชญาจวงจื่อ" เล่มนี้ มุ่งเน้นที่การวิเคราะห์อุปลักษณ์สัตว์รวมไปถึงอุปลักษณ์งานช่างและการประดิษฐ์สร้าง (craft metaphor) ที่เกี่ยวกับสัตว์ ซึ่งปรากฏอยู่ทั่วไปในตัวบท โดยใช้อุปลักษณ์เหล่านี้เป็นหมุดหมายในการเปิดเผยให้เห็นถึงโครงการทางปรัชญาของจวงจื่อ ซึ่งมีโจทย์หลักเป็นการรื้อถอนข้อเสนอของสำนักขงจื่อในสองแง่มุม แง่มุมแรกคือข้อเสนอเรื่องทัศนคติ มุมมอง และการใช้ชีวิตของปัจเจกบุคคล ส่วนแง่มุมที่สองคือข้อเสนอเรื่องการปกครอง ทั้งสองแง่มุมนี้จะถูกวิเคราะห์ไว้อย่างเป็นระบบผ่านการพิจารณาอุปลักษณ์สัตว์ และใช้แนวคิดของสำนักขงจื่อทั้งจาก หลุนอี่วว์ และ เมิ่งจื่อ เป็นคู่เทียบเพื่อชี้ให้เห็นประเด็นปะทะต่าง ๆ โดยเฉพาะแง่มุมที่สองซึ่งเกี่ยวข้องกับข้อเสนอเรื่องการปกครองนี้ถือเป็นมุมมองที่น่าสนใจมาก เพราะเป็นการแนวทางวิเคราะห์ที่มักไม่ค่อยพบเห็นในการศึกษาคัมภีร์ จวงจื่อ เท่าใดนัก แต่กลับถูกเผยให้ปรากฏชัดผ่านการวิเคราะห์ในหนังสือเล่มนี้

     สำหรับแง่มุมแรก ขณะที่สำนักขงจื่อมักใช้สัตว์เป็นภาพแทนของความดุร้าย ไร้จริยธรรม โดยชี้ให้เห็นว่าการพัฒนาตนเป็นวิญญูชนก็คือการฝึกฝนตนให้ต่างจากสัตว์ แต่สำนักเต๋ากลับมองว่ามนุษย์อยู่ร่วมกับสิ่งมีชีวิตอื่นอย่างเท่าเทียมในเต๋า จวงจื่อจึงมุ่งถอดถอนแนวทางแบบขงจื่อด้วยท่าทีแบบวิมตินิยม (skepticism) ที่ตั้งคำถามกับกรอบคิดซึ่งยึดมนุษย์เป็นศูนย์กลางใน 4 ลักษณะ

     ประการแรก มนุษย์และสรรพชีวิตต่างมีธรรมชาติเดิมแท้และอิสรภาพในการดำเนินชีวิตตามวิถีธรรมชาติ ใน จวงจื่อ บทที่ 17 เล่าถึงเหมาเฉียงและลี่สาวงามที่มนุษย์ต่างยกย่องในรูปโฉม แต่หากสัตว์อย่างปลา นก หรือกวางได้พบเห็นพวกนาง ก็คงแตกตื่นเตลิดหนีไป จวงจื่อ บทนี้ชวนให้เราตั้งคำถามว่าแท้จริงแล้วใครกันที่เป็นผู้รู้มาตรฐานความงามของโลก มนุษย์มักใช้กฎเกณฑ์และกรอบคิดจากมุมมองของตนในกำหนดว่าอะไรเป็นสิ่งที่ถูกต้องเหมาะสม ดังเช่นที่สำนักขงจื่อใช้จารีตเป็นบรรทัดฐาน แต่แท้จริงแล้วมนุษย์ไม่มีฐานทางญาณวิทยาเพียงพอจะทำเช่นนั้นได้ ทั้งนี้ จวงจื่อไม่ได้บอกว่าเราต้องหยุดใช้มุมมองของมนุษย์ในการตัดสินโลก เพียงแต่ต้องการถอดถอนความยึดมั่นในสมมติบัญญัติแบบมนุษย์ เพื่อปรับเปลี่ยนท่าทีและทัศนคติในการปฏิสัมพันธ์กับสรรพชีวิตอื่น โดยเสนอให้เรียนรู้ธรรมชาติของสิ่งต่าง ๆ เพื่อจะได้ปฏิสัมพันธ์ได้อย่างกลมกลืน และไม่ทำลายธรรมชาติเดิมแท้ของสรรพชีวิต

     ประการที่สอง จารีตและวัฒนธรรมของมนุษย์เป็นสิ่งทำลายและแทรกแซงวิถีธรรมชาติของสรรพชีวิต ใน จวงจื่อ บทที่ 18 กล่าวว่าเมื่อนกได้ยินเสียงบรรเลงดนตรีก็จะบินหนีไป มีเพียงแต่ผู้คนเท่านั้นที่จะหลั่งไหลเข้ามาฟัง เราจะเห็นว่าดนตรีนี้เปรียบได้กับจารีตวัฒนธรรม ซึ่งเป็นสิ่งประดิษฐ์สร้างที่มีแต่มนุษย์เท่านั้นที่ทำได้ และสำนักขงจื่อก็มองว่าเป็นสิ่งที่ใช้ขัดเกลามนุษย์ได้ด้วย โดยอ้างว่า จารีต ภาษา และวัฒนธรรม เป็นเครื่องมือที่สร้างความกลมกลืนระหว่างมนุษย์กับสัตว์ให้อยู่ร่วมกันได้อย่างเป็นปกติสุข แต่จวงจื่อกลับมองว่าจารีตและวัฒนธรรมนี้ทำลายวิถีแห่งธรรมชาติ เพราะแต่ละชีวิตต่างมีวิถีชีวิตของตนที่แตกต่างกันไป ดังเช่นที่ดนตรีที่ดูจะขัดเกลามนุษย์ได้กลับทำให้นกบินหนีไป

รูปที่ 4 บทสนทนาระหว่างขงจื่อกับเหลาจื่อ

 
     ประการที่สาม สรรพชีวิตต่างมีคุณค่าเท่าเทียมและเป็นแบบอย่างในการดำเนินชีวิตให้มนุษย์ได้ ใน จวงจื่อ บทที่ 18 เล่าถึงบทสนทนาระหว่างขงจื่อ (ขงจื่อในฐานะตัวละครที่จวงจื่อสร้างขึ้นเพื่อใช้เสนอแนวคิดทางปรัชญา ไม่ใช่ขงจื่อตัวจริงที่เป็นบุคคลทางประวัติศาสตร์) และเหลาจื่อ เหลาจื่อชี้ให้ขงจื่อเห็นว่าจารีตและวัฒนธรรมของบรรพชนซึ่งเป็นเรื่องในอดีต ไม่ใช่หลักการหรือวิถีทางที่ควรยึดในการก้าวย่าง แต่เป็นเพียงรอยเท้าที่มีคนเคยเหยียบไว้แล้วเท่านั้น นอกจากนี้ ยังชี้ให้ขงจื่อเห็นเต๋า ซึ่งเป็นการแปรเปลี่ยนอันหลีกเลี่ยงไม่ได้ของสรรพชีวิตต่าง ๆ ในธรรมชาติ อันเป็นความจริง เป็นวิถีทางซึ่งควรเรียนรู้เพื่อให้ก้าวย่างได้อย่างถูกต้อง ในท้ายที่สุด ขงจื่อก็สามารถเข้าใจเต๋าได้ผ่านการสังเกตพฤติกรรมของสัตว์ และกระบวนการแปรเปลี่ยนในโลกธรรมชาติ

     ประการที่สี่ มนุษย์สามารถสัมพันธ์กับสรรพชีวิตได้อย่างรื่นรมย์และกลมกลืน ใน จวงจื่อ บทที่ 19 เล่าถึงคนถ่อเรือที่ถ่อเรือได้อย่างชำนิชำนาญ ชายค่อมที่ใช้ไม้ทางยางเหนียวสอยจับจักจั่นได้อย่างง่ายดาย ชายผู้แหวกว่ายในสายน้ำได้ราวกับภูตผี และช่างไม้ที่แกะสลักไม้เป็นที่แขวนระฆังได้ดังงานเนรมิตของเทพยดา แม้แต่ละคนจะมีบริบทชีวิตที่แตกต่างกัน แต่ทุกคนต่างปฏิสัมพันธ์กับโลกอย่างหลอมรวมกลมกลืนผ่านการฝึกฝน “อู๋เหวย” (การไม่กระทำ) จนกลายเป็นทักษะหรือความเชี่ยวชาญ ด้วยวิธีนี้จะสร้างความรื่นรมย์และกลมกลืนให้เกิดขึ้น โดยสามารถเปลี่ยนแปลงได้ตามธรรมชาติเดิมแท้ของแต่ละบุคคล และโชคชะตาที่แต่ละคนต้องเผชิญ ไม่ต้องอาศัยแบบแผนที่ประดิษฐ์สร้างเหมือนเช่นจารีตของขงจื่อ ปัจเจกบุคคลที่ปฏิบัติเช่นนี้ก็จะบรรลุถึงความกลมกลืนอย่างแท้จริงได้

รูปที่ 5 ภาพวาด คนถ่อเรือผู้ฝึกฝน “อู๋เหวย” (การไม่กระทำ)

 
     สำหรับแง่มุมที่สองนี้ ยังเป็นแง่มุมที่ไม่ค่อยถูกพูดถึงนักในการศึกษา จวงจื่อ เมื่อพูดถึงข้อเสนอทางการเมืองในทัศนะของสำนักเต๋า เรามักจะนึกถึงคัมภีร์ที่โดดเด่นอีกเล่มอย่าง เต้าเต๋อจิง มากกว่า อย่างไรก็ตาม คุณูปการพิเศษที่หนังสือเล่มมีต่อผู้ศึกษาปรัชญาจีนก็คือการเผยให้เห็นด้านดังกล่าวของ จวงจื่อ ผ่านอุปลักษณ์งานช่างและการประดิษฐ์สร้างซึ่งจัดประเภทคร่าว ๆ ได้เป็นสามกลุ่มหลัก ได้แก่ “ผู้ล่า” “ผู้เลี้ยง” และ “ผู้แล่เนื้อ” ซึ่งเป็นอุปลักษณ์ที่มีนัยเสนอแนวทางว่าจะปกครองอย่างไรไม่ให้เป็นพันธนาการที่ขัดขวางการผดุงชีวิตของทั้งผู้ปกครองและผู้ถูกปกครอง

     สำหรับอุปลักษณ์ผู้ล่านี้ สำนักขงจื่อมักจะใช้เพื่อแสดงถึงการปกครองที่ฉ้อฉล ป่าเถื่อน และไร้มนุษยธรรม ขณะที่จวงจื่อใช้อุปลักษณ์ผู้ล่าและผู้ถูกล่าเพื่อสอนนัยการปกครองที่กลมกลืนกับธรรมชาติ ใน จวงจื่อ บทที่ 7 เล่าถึงชายบ้าเจียอี๋ว์ที่กล่าวว่านกและหนูต่างรักชีวิต และเรียนรู้ที่จะหลบหนีจากกับดักล่าสัตว์ของมนุษย์ โดยมีนัยสื่อว่าการบังคับใช้กฎระเบียบไม่อาจบังคับให้ประชาราษฎร์เชื่อฟังได้อย่างแท้จริง เพราะท้ายที่สุดก็จะมีคนฉ้อฉลที่จะคอยหาช่องว่างหลบเลี่ยงได้อยู่ดี หรือในอีกแง่หนึ่งคือคุณธรรมจอมปลอมและกฎระเบียบอันเข้มงวดที่ผู้ปกครองใช้ จะย้อนกลับมาเล่นงานตัวผู้ปกครองเองได้ ผู้ปกครองที่ดีจึงควรรู้จักหลบเลี่ยงภัยจากการใช้อำนาจของตน ดังเช่นนกและหนูที่รู้จักเอาตัวรอดจากกับดัก ใน จวงจื่อ บทที่ 10 กล่าวถึงหนังที่สวยงามของสุนัขจิ้งจอกและเสือดาว อันเป็นเหตุแห่งหายนะที่ทำให้พวกมันถูกมนุษย์ล่า เราอาจเข้าใจได้ว่าการสั่งสมความมั่งคั่งและเดินตามวิถีบูรพกษัตริย์เพื่อรักษาไว้ ก็จะเป็นเหตุล่อตาล่อใจให้แคว้นอื่นรุกรานเพื่อแย่งชิงไม่ต่างกัน การปลดเปลื้องความหวงแหนรัฐที่เป็นดังเสื้อขนสัตว์ และหันมาใส่ใจกับการขัดเกลาภายในเท่านั้นจึงจะหลีกเลี่ยงความวิบัติได้อย่างแท้จริง ใน จวงจื่อ บทที่ 21 กล่าวว่าเหวินหวังเห็นผู้เฒ่านั่งตกปลาโดยไม่ใช้ตะขอเบ็ด จึงได้เชื้อเชิญผู้เฒ่ามาบริหารบ้านเมืองจนสงบสุข “การตกปลาที่มิใช่การตกปลา” ของผู้เฒ่านี้แสดงถึงความเข้าใจในหลักคิดของสำนักเต๋าเรื่อง “การปกครองโดยไม่ปกครอง” กล่าวคือ การตกปลาโดยไม่คาดหวังปลาเหมือนปกครองไม่คาดหวังการสยบยอมของประชาชน ไม่ออกกฎระเบียบหรือคำสั่งใหม่เพื่อเป็นเหยื่อล่อประชาชน แต่ปลอยให้กิจการของผู้ใต้ปกครองดำเนินไปเองโดยไม่แทรกแซง

รูปที่ 6 ภาพ ผู้เฒ่านั่งตกปลาโดยไม่ใช้ตะขอเบ็ด 

     ส่วนอุปลักษณ์ผู้เลี้ยงนั้นปรากฏชัดใน จวงจื่อ บทที่ 2 ที่เล่าว่าผู้ฝึกลิงเอาผลโอ๊กมาให้ฝูงลิง โดยบอกว่า “พวกเจ้าจะได้กินตอนเช้าสามลูก และตอนเย็นสี่ลูก” ฝูงลิงต่างส่งเสียงร้องไม่พอใจ ผู้ฝึกลิงจึงบอกใหม่ว่า “เอาละ พวกเจ้าจะได้กินตอนเช้าสี่ลูก และตอนเย็นสามลูก” ฝูงลิงก็ต่างพากันกระโดดโลดเต้นดีใจ นัยที่ซ่อนอยู่คือผู้ปกครองก็เป็นดั่งผู้เลี้ยงลิง หากผู้ปกครองกำหนดกฎเกณฑ์จากมุมมองของตนและยึดติดกับข้อกำหนดนั้นโดยไม่สนใจประชาราษฎร์ ย่อมทำให้ผู้ใต้ปกครองไม่พอใจและต่อต้าน แต่หากผู้ปกครองใส่ใจข้อเรียกร้องของประชาราษฎร์ โดยตระหนักว่ากฎระเบียบนี้เป็นเพียงสิ่งที่มนุษย์อุปโลกน์ขึ้น การปรับเปลี่ยนกฎเกณฑ์ให้สอดคล้องกับความต้องการของทั้งผู้ปกครองและผู้ถูกปกครองย่อมเป็นไปได้ ดังเช่นผู้ฝึกลิงที่ยอมปรับเปลี่ยนเพราะรู้ว่าความจริงเบื้องหลังกฎเกณฑ์นั้นไม่ได้ต่างกัน นอกจากนี้ ใน จวงจื่อ บทที่ 19 ยังได้กล่าวถึงจี้เสิงจื่อที่ทำหน้าที่ฝึกไก่ชนให้กษัตริย์ แต่แทนที่จะฝึกไก่ชนให้ดุร้ายพร้อมต่อสู้ กลับฝึกให้ไก่ชนลดความดุดัน ไม่อยากเอาชนะ และนิ่งสงบไม่ไหวติง เรื่องนี้สะท้อนว่าผู้ปกครองที่คิดแต่จะรบเพื่อเอาชนะแคว้นอื่น ก็จะคอยฝึกฝนและกวดขันกำลังพลให้พร้อมรบอยู่เสมอ ขณะที่ผู้ปกครองที่ไม่คิดจะรบพุ่งตั้งแต่แรก ก็ไม่จำเป็นต้องฝึกประชาราษฎร์ให้พร้อมสู้รบ

     สำหรับอุปลักษณ์ผู้แล่เนื้อที่ปรากฏใน จวงจื่อ บทที่ 3 นี้ถือได้ว่าเป็นข้อเสนอเรื่องการปกครองที่มีนัยสำคัญที่สุด ในบทดังกล่าวเล่าเกี่ยวกับผู้ปกครองอย่างเหวินฮุ่ยจวินที่ผ่านไปพบพ่อครัวติงกำลังแล่เนื้อวัวอย่างชำนาญราวกับการร่ายรำโดยไม่ติดขัดและยังรักษาความคมของมีดไว้ได้ด้วย จวงจื่อใช้ตัวละครพ่อครัวเสนอแนวทางการปกครองแก่ผู้ปกครอง โดยเปรียบผู้ปกครองเป็นพ่อครัว เปรียบอำนาจเป็นมีด และเปรียบอาณาประชาราษฎร์เป็นร่างวัว เราสามารถทำความเข้าใจข้อเสนอด้านการปกครองนี้ได้ใน 3 นัย นัยแรก พ่อครัวติงใช้มีดชำแหละร่างวัวอย่างชำนิชำนาญ แยกเนื้อและแปรสภาพร่างวัวด้วยการตัดผ่านช่องว่างไม่ให้คมมีดกระทบกับกระดูก พังผืด และเส้นเอ็น ทำให้มีดยังรักษาความคมไว้ได้ ผู้ปกครองก็พึงใช้อำนาจดังการใช้มีดของพ่อครัวติง หากผู้ปกครองใช้อำนาจจัดการชีวิตของประชาราษฎร์ตามที่ตนต้องการ โดยไม่สนใจธรรมชาติของประชาราษฎร์ ผลก็คือวิถีชีวิตตามธรรมชาติของประชาราษฎร์จะถูกทำลาย และการปะทะก็จะทำให้อำนาจซึ่งเป็นเครื่องมือในการปกครองทื่อได้ไม่ต่างจากมีด นัยที่สอง พ่อครัวติงเล่าถึงการฝึกฝนแล่เนื้อว่าตนคำนึงถึง “เต๋า” เหนือกว่าความเชี่ยวชาญ ทั้งพ่อครัว มีด และร่างวัวต่างหลอมรวมเป็นหนึ่งเดียวกัน ฉันใดก็ฉันนั้น ผู้ปกครองก็ไม่ควรตอบสนองต่อสถานการณ์ด้วยมุมมอง อคติ และชุดคุณค่าเฉพาะของตนและพวกพ้อง แต่ควรใช้มุมมองที่เหนือกว่าอย่างมุมมองเต๋าในการตอบสนองอย่างเป็นกลาง นัยที่สาม พ่อครัวติงใช้มีด “คลี่คลาย” มัดกล้ามเนื้อจากข้อต่อ กระดูก และพังผืด โดยที่เนื้อไม่บอบช้ำ เช่นเดียวกับอำนาจของผู้ปกครองที่ควรถูกใช้เพื่อคลี่คลายสถานการณ์ที่ถูกรัดตรึง ไม่ใช่ไว้ใช้ตัดสับไปตรง ๆ จนเกิดการปะทะขึ้น

     กล่าวได้ว่าหนังสือ "มัจฉา ปักษี ผีเสื้อ อุปลักษณ์สัตว์และการผดุงชีวิตในปรัชญาจวงจื่อ" เล่มนี้เป็นการวิเคราะห์อย่างตรงจุดไปที่อุปลักษณ์ซึ่งเป็นกลวิธีหลักในการเสนอแนวคิดของจวงจื่อ โดยเผยให้เห็นข้อเสนอทางปรัชญาอย่างครบถ้วน ทั้งในระดับการดำเนินชีวิตและการมองโลกของปัจเจกบุคคล รวมถึงข้อเสนอเกี่ยวกับการปกครอง ซึ่งเป็นแง่มุมที่ยังไม่ค่อยปรากฏนักในการศึกษา จวงจื่อ หนังสือเล่มนี้ไม่เพียงแต่เป็นประโยชน์เฉพาะกับผู้สนใจเฉพาะในสายปรัชญาจีนเท่านั้น แนวคิดของจวงจื่อยังวางอยู่บนฐานของการรื้อถอนแนวคิดที่ยึดมนุษย์เป็นศูนย์กลางเช่นเดียวกับแนวคิดหลังมนุษยนิยมในวงวิชาการตะวันตก จึงถือว่าเป็นหนังสือที่พลาดไม่ได้สำหรับผู้สนใจศึกษาแนวคิดหลังมนุษยนิยมด้วยเช่นกัน