มิเชล ฟูโกต์ เป็นนักวิชาการปรัชญาและนักประวัติศาสตร์ชาวฝรั่งเศสที่มีชื่อเสียงโด่งดังไปทั่วโลก ผลงานของเขาไม่เพียงแต่มีคุณูปการต่อการศึกษาสาขาสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์ แต่ยังทรงอิทธิพลต่อแนวคิดและกระบวนการทางการเมืองตั้งแต่ช่วงหลังของศตวรรษที่ 20 เป็นต้นมา ในประเทศฝรั่งเศสเอง ฟูโกต์มีอิทธิพลต่อพลวัตการเปลี่ยนแปลงและการปฏิรูปการเมืองฝ่ายซ้ายที่มีความพยายามจะลดบทบาทความเป็นศูนย์กลางของรัฐ ท่ามกลางความสูญสิ้นความหวังในระบบสังคมนิยม สำหรับนักวิชาการและเหล่าปัญญาชนฝ่ายซ้าย ฟูโกต์เป็นทั้ง “ฮีโร่แห่งฝ่ายซ้าย” ในขณะเดียวกันก็ถูกวิพากษ์วิจารณ์ว่าเป็น “ผู้ทำให้แนวคิดมาร์กซิสม์หายไป” (Démarxisation) จากกระบวนการทางการเมือง อันเนื่องมาจากวิพากษ์ถึงความไม่เท่าเทียมทางสังคมที่ไม่เพียงพอ ฟูโกต์กลายเป็นที่รักและชิงชัง โดยมีเหตุสำคัญอันเป็นผลสืบเนื่องมาจากความคิดเห็นและจุดยืนที่คลุมเครือของเขาต่อเสรีนิยมใหม่ที่ปรากฏในท่าทีทางวิชาการในช่วงสุดท้ายของชีวิตของเขา

บทความเรื่อง ฟูโก้ต์กับการโต้เถียงเรื่องเสรีนิยม โดย มิเชล ดีนน์ (แปลโดย ภาคิน นิมานนรวงศ์ และมนภัทร จงดีไพศาล) และบทความเรื่อง เสรีนิยมที่ปราศจากมนุษยนิยม : มิเชล ฟูโกต์ และลัทธิตลาดเสรี, 1976 – 1979 โดย ไมเคิล ซี เบห์เรนห์ (แปลโดย ทศพล ศรีพุ่ม) แม้ว่าจะมีรายละเอียดปลีกย่อยแตกต่างไป โดยบทความแรกได้ให้ความสนใจต่อมุมมองของเสรีนิยมใหม่ต่อความเป็นซับเจค อันเป็นแนวคิดสำคัญของฟูโกต์เอง ในมิตินี้ ฟูโกต์ได้มองเห็นในแนวคิดเสรีนิยมใหม่สำนักอเมริกันนั้นว่า แรงงานไม่ได้ถูกตีความว่าเป็นเพียงปัจจัยการผลิต แต่เป็นผู้กระทำทางเศรษฐกิจในฐานะมนุษย์ผู้ประกอบการที่ประกอบกิจกรรมทางเศรษฐกิจที่แตกต่างหลากหลายโดยตัวเองและเพื่อตัวเอง ซึ่งถือเป็นการเปิดมุมมองในการศึกษาทำความเข้าใจพฤติกรรมของมนุษย์ในมิติต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นการศึกษา การจัดการครัวเรือน การเลี้ยงดูบุตรและสมาชิก การอพยพย้ายถิ่น การประกันชีวิต หรือแม้แต่ชีวิตหลังเกษียณ ในฐานะ “การประกอบการของตนเอง” ทั้งเต็มไปด้วยการลงทุน รายรับรายจ่าย

ในบทความหลังได้มุ่งทำความเข้าใจจุดยืนของฟูโกต์ต่อเสรีนิยมเศรษฐกิจซึ่งมีส่วนสนับสนุนต่อความคิดต่อต้านมนุษยนิยม (Antihumanism) ของเขา ซึ่งฟูโกต์มองเห็นจุดร่วมบางอย่างระหว่างสองความคิดนี้ กล่าวคือ เสรีนิยมเศรษฐกิจไม่ได้ยึดโยงกับอำนาจ ไม่สนใจที่มาที่ไปของอำนาจที่ต้องยึดโยงกับบุคคล องค์อธิปัตย์ สิทธิ สถาบันทางการเมือง กฎหมาย เสรีนิยมเศรษฐกิจปฏิเสธรูปแบบการใช้อำนาจและจำกัดความจำเป็นในการใช้กฎหมายและการแทรกแซงอื่นใด ซึ่งสอดคล้องกับความคิดของฟูโก้ที่ต้องการหลุดพ้นจากคำอธิบายหรือการอ้างอิงแนวมนุษยนิยมต่ออำนาจและเสรีภาพ สำหรับฟูโกต์ อำนาจคือการจำกัดอำนาจของตัวมันเอง และเสรีภาพก็เปรียบประหนึ่งผลลัพธ์ที่ตามมา

สิ่งหนึ่งที่ทั้งสองบทความสะท้อนร่วมกันและเติมเต็มซึ่งกันและกัน คือ การพยายามทำความเข้าใจความสัมพันธ์ระหว่างแนวคิดเสรีนิยมและตัวฟูโกต์ในฐานะนักวิชาการคนหนึ่งที่เกิดขึ้น เติบโต ก้าวหน้า ในบริบทสังคมการเมืองวัฒนธรรมหนึ่ง ในช่วงเวลาหนึ่ง รวมถึงนำเสนอมิติชีวิตส่วนตัวและเส้นทางความก้าวหน้าในอาชีพและการทำงานของฟูโกต์ ในฐานะนักวิชาการปราดเปรื่องและทะเยอทะยาน ซึ่งสร้างความกระจ่างแก่การทำความเข้าใจและการนำเสนอเสรีนิยมของฟูโกต์ อีกทั้งช่วยให้ผู้อ่านเข้าใจและมองเห็นภาพรวมของปัจจัยแวดล้อมทั้งภายในและภายนอกที่มีส่วนประกอบสร้าง “ความเป็นฟูโกต์” หรือ Habitus ของนักวิชาการผู้เลื่องชื่อคนนี้

การเปรียบเทียบมิติแวดล้อมเหล่านี้ว่าเสมือนการแกะลอกเปลือกของหัวหอมทีละชั้น ๆ ของดีนน์ดูเป็นการเปรียบเปรยที่เข้าท่า เพราะมันทำให้เราค่อยเข้าใจแก่นแกนความเป็นฟูโกต์ในฐานะนักคิดของยุคสมัย ไม่ใช่ในฐานะผู้นำกบฏทางความคิด เปลือกนอกชิ้นแรกคือบริบททางสังคมทั้งภายในและภายนอก ในปี 1970 ประเทศฝรั่งเศสได้หลุดออกจากยุคเฟื่องฟูทางเศรษฐกิจ หรือ Trente Glorieuses หลังสงครามโลกครั้งที่ 2 เข้าสู่ความตกต่ำทางเศรฐกิจพร้อมปัญหาคนว่างงานและอัตราเงินเฟ้อ เชื่อมต่อสู่ยุคสงครามเย็นที่เต็มไปด้วยความขัดแย้งในเชิงอุดมการณ์ทางการเมืองและการแย่งชิงอำนาจระหว่างรัฐชาติมหาอำนาจสองขั้ว

เปลือกชั้นที่ 2 คือบริบททางสังคมและการเมืองของฝรั่งเศสเองที่เต็มไปด้วยความปั่นป่วนจากความตกต่ำของระบบเศรษฐกิจเอง และความต้องการการปฏิรูปเปลี่ยนแปลงรูปแบบการเมืองแบบเก่าที่มีรัฐเป็นศูนย์กลาง (ในหนังสือใช้คำว่ารัฐรวมศูนย์) ที่ครอบงำการเมืองฝ่ายซ้ายและความคิดทางการเมืองของประเทศ โดยไม่สามารถนำเสนอทางออกใหม่ๆ ที่มีประสิทธิภาพและมีประสิทธิผลให้กับสถานการณ์บ้านเมือง อันเป็นเหตุให้เกิดการเคลื่อนไหวที่เรียกว่า “ฝ่ายซ้ายที่สอง”( La deuxième gauche) ที่ต้องการสร้างและเป็นตัวเลือกที่แตกต่างภายใต้ความอึดอัดและความเห็นที่ขัดแย้งต่อแนวคิดสังคมนิยมทางการเมืองแบบเดิม ฝ่ายซ้ายที่สองนี่เองที่ฟูโกต์ให้ความสนใจในแง่ของความโน้มเอียงและเปิดรับต่อเสรีนิยมใหม่ที่เป็นไปในทิศทางเดียวกัน และในแง่การต่อกรกับความถดถอยและไม่ไปไหนของกรอบคิดแบบมาร์กซิสที่ครอบงำวงการวิชาการ

และชั้นสุดท้ายของหัวหอม คือ ตัวฟูโกต์เอง ผู้เป็นทั้งนักวิชาการและนักเคลื่อนไหวทางการเมืองที่มีเคลื่อนไหวตลอดช่วงชีวิตของเขา นักสังคมวิทยา José Luis Moreno Pestaña ผู้เขียนหนังสือเรื่อง ฟูโกต์ ฝ่ายซ้าย และการเมือง (Foucault, la gauche et la politique) ได้วิพากษ์วิจารณ์ฟูโกต์ว่าเป็นคนที่ไม่คงเส้นคงวาทางการเมือง ด้วยเหตุเพราะตัวเขาเองก็สลับขั้วการเมืองเป็นว่าเล่น โดยเข้าร่วมกับพรรคคอมมิวนิสต์ฝรั่งเศสเมื่อสมัยที่เป็นนักศึกษาของ l’Ecole normale supérieure แต่ต่อมาก็ได้สมาทานความเอียงขวาจากกลุ่มการเมือง Gaulliste (ซึ่งอ้างชื่อนี้มาจาก Charles de Gaulle ผู้นำเสรีฝรั่งเศสในช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง และภายหลังได้รับเลือกตั้งเป็นประธานธิบดีระหว่าง 1959 -1969) เมื่อเหตุการณ์การประท้วง May 68 ฟูโกต์ผันตัวเองไปสู่ฝ่ายซ้ายจัด จนกระทั่งปี 1970 จึงได้เข้ากับฝ่ายซ้ายที่สอง และยังถูกกล่าวหาในช่วงสุดท้ายของชีวิตว่าเห็นดีเห็นงามกับเสรีนิยมใหม่อีกด้วย

สารบัญ

คำนำ โดย พิพัฒน์ พสุธารชาติ

ภาค 1 ความคลุมเครือของเสรีนิยมใหม่

บทที่ 1 แนวทางศึกษาเสรีนิยมใหม่โดยดาเมียน คาไฮล์, เมลินดา คูเปอร์, มาร์ทิน โคนิงส์ และเดวิด พริมโรส

บทที่ 2 ภูมิประวัติศาสตร์ของ “เสรีนิยมใหม่”การคิดใหม่ถึงความหมายของฉลากทางวิชาการที่เปลี่ยนแปลงและขยับเขยื้อนได้โดย อาร์โนด์ เบรนน์โต

บทที่ 3 การเดินทางของเสรีนิยมใหม่ใน 3 ทวีปโดย วีระยุทธ กาญจน์ชูฉัตร

บทที่ 4 ฟูโกต์และแนวคิดเสรีนิยมแบบออร์โดโดย กนกนัย ถาวรพานิช

ภาคที่ 2 เรื่องอื้อฉาวของฟูโกต์กับเสรีนิยมใหม่

บทที่ 5 ฟูโกต์กับการโต้เถียงเรื่องเสรีนิยมใหม่โดย มิทเชลล์ ดีน

บทที่ 6 เสรีนิยมที่ปราศจากมนุษยนิยม: มิเชล ฟูโกต์และลัทธิตลาดเสรี, 1976-1979 โดย ไมเคิล ซี. เบห์เรนท์

บทที่ 7 สำหรับมิเชล ฟูโกต์ “แฮมเบอร์เกอร์” อร่อยจริงหรือเปล่า?โดย ธเนศ วงศ์ยานนาวา

บทที่ 8 เมื่อเสรีนิยมใหม่ปล้นชิงประชาธิปไตย: ฟูโกต์ของเวนดี บราวน์โดย ต่อศักดิ์ จินดาสุขศรี